1 Primaire gegevens

Auteur: Multatuli (Eduard Douwes Dekker)
Titel: Max Havelaar
Ondertitel: of de koffieveilingen van de Nederlandse handelmaatschappij
Uitgever: Gijsbert van Es
Jaar van uitgave: 1e druk --> 1860

2 Inhoud (samenvatting)

In het begin is Droogstoppel aan het woord, het prototype van een benepen, gierige man zonder een greintje fantasie, die erg ingenomen is met zichzelf. Droogstoppel ontmoet na vele jaren een voormalige schoolgenoot, Sjaalman (een alter ego van Multatuli), die hem vraagt een manuscript uit te geven. Droogstoppel laat dat werk doen door de Duitse stagiair Ernest Stern.

Dit eerste deel waarin Droogstoppel het woord neemt vult vijf hoofdstukken. Later komt Droogstoppel nog een paar keer aan het woord. In de hoofdstukindeling van Van Lennep neemt Droogstoppel midden in een hoofdstuk de pen over.

Dan is er het verhaal geschreven door Stern, het belangrijkste deel van het boek. Dit verhaal volgt in grote lijnen de werkelijke belevenissen van Max Havelaar (zoals Eduard Douwes Dekker hier wordt genoemd) als assistent-resident in Nederlands-Indië.

Dit deel is op zich weer een kaderverhaal, want in een aantal hoofdstukken vertelt Havelaar zijn voorgeschiedenis, onder andere op Sumatra. Hij vertelt er ook het verhaal van de Japanse steenhouder. De steenhouder wenst zich niet te schikken in zijn nederige lot en krijgt de kans via een aantal identiteitswisselingen steeds hogerop te komen. Hij verandert zelfs in de regen, en in de rots waarin hij had gehakt — "doch tevreden was hij niet". Ten slotte keert hij terug in zijn oude beroep. Het is een verhaal met een moraal: ambitie maakt ongelukkig, tevredenheid is beter dan verlangen.

Naast de geschiedenis van Havelaar, bevatten de Stern-fases ook vele uitweidingen: daartussen is ook het beroemde verhaal van Saïdjah en Adinda te vinden. Het gaat hier om de avonturen van een onderdrukte Javaan. Dit verhaal, dat lezers vanaf de verschijning van het boek sterk heeft aangesproken, is een felle aanklacht tegen de uitbuiting van de Javanen, de uitzichtloosheid van het volk en het werkeloos toezien van de autoriteiten.

Multatuli werd vele malen aangevallen, over zijn haast terloopse opmerkingen over de koloniale krijgsmacht. Maar juist hier liet Eduard Douwes Dekker zijn twijfels over het koloniale beleid zo overduidelijk zien.

Aan het einde van het voorlaatste hoofdstuk neemt de schrijver, met het pseudoniem Multatuli, zelf het woord. Hij bedankt Stern vriendelijk voor zijn schrijfwerk. Hij scheldt Droogstoppel uit (ellendig produkt van vuile geldzucht en Godslasterlijke femelarij) en beveelt hem te verdwijnen. Nu komt een aanklacht tegen de beschreven corruptie en de reden waarom het boek geschreven werd. Uiteindelijk schrijft Multatuli een opdracht aan het staatshoofd, koning Willem III. Hij waarschuwt de koning voor wat er in zijn naam gebeurt in het rijk van Insulinde, de "gordel van smaragd".

3. De verdieping

3.1 Compositie en tijdsverloop

Er lopen twee verhaallijnen naast elkaar, de eerste speelt zich af in 1856 (de gebeurtenissen in Indië). Deze wordt verteld in de verleden tijd. De tweede verhaallijn speelt zich af in 1860, het jaar waarin het boek geschreven wordt. Deze wordt verteld in de tegenwoordige tijd.
Er wordt gebruikgemaakt van flash-backs, maar de aparte verhaallijnen lopen grotendeels chronologisch.

3.2 Ruimte

De eerste verhaallijn speelt zich af in Nederlands-Indië, in de streek Lebak. Dit is voornamelijk op het platteland. De tweede verhaallijn speelt zich af in Nederland, in Amsterdam, dus in de stad. Er is sprake van plaatswisseling door middel van flashbacks. Deze flashbacks zitten erin zodat het duidelijker wordt voor de lezer wat er allemaal in Nederlands-Indië gebeurt. 

3.3 De wijze van vertellen

Het boek 'Max Havelaar' heeft een meervoudig ik-perspectief. Meerdere keren is er een ik-persoon aan het woord: Max Havelaar, Droogstoppel en Stern.

Bladzijde 115, Max Havelaar is aan het woord:

'Ik groet u alleen zeer. 
Toen de gouverneur-generaal mij benoemde tot assistent-resident in deze afdeling was ik zeer verheugd. Het kan u bekend zijn dat ik nooit in Banten Kidul ben geweest.  Ik liet mij dus documenten over uw afdeling geven, en ik heb gezien dat er veel goeds is in Banten Kidul. Uw volk bezit rijstvelden in de dalen, en er zijn rijstvelden op de bergen. '

 

3.4 Thema

Thema: De strijd tegen onrecht

De strijd tegen het onrecht en poging tot eerherstel: Dit thema geeft aan welk doel de schrijver met het boek wil bereiken. Eduard Douwes Dekker wil met het boeken laten zie hoe slecht de mensen in Nederlands-Indië het hebben onder het Nederlandse 'regime' en wil(de) met behulp van dit boek hier iets aan veranderen. Daarbij spelen de volgende motieven een rol: ambtenarij, onrecht en uitbuiting (en de strijd daartegen).

 

3.5. Personages

Max Havelaar:
Max Havelaar wordt ook wel ‘Sjaalman’ genoemd, door Batavus Droogstoppel. Hij is werkzaam als assistent-resident in Lebak, een plaats in Nederlands-Indië. Hij is getrouwd met Tine en heeft een zoontje, genaamd Max. Havelaar is sociaal bewogen en wil iets doen tegen de slechte omstandigheden waarin de inlanders leven. Hij is een heroïsch figuur in het verhaal, maar kan in feite niets uitrichten. Hij is eerlijk en intelligent. 
Batavus Droogstoppel:
Droogstoppel is een makelaar in koffie, die zeer materialistisch is ingesteld. Zijn principe is ‘waarheid en gezond verstand’. Poëzie is veel te zweverig voor hem. Hij vindt zichzelf heel slim, maar hij is eigenlijk een bekrompen figuur. Hij hangt het christelijke geloof aan, maar alleen als hem dat uitkomt. Ook is hij getrouwd, heeft een zoon genaamd Frits en een dochter genaamd Marie.  Batavus Droogstoppel is, voor een deel van het boek, de verteller van het verhaal. 

Eernest Stern:

Hij is in het boek de schrijver van de verhalen uit Nederlands-Indië. Hij is de zoon van een zakenrelatie van Droogstoppel in Hamburg, en hij werkt als stagiair op Droogstoppels makelaarskantoor. 

 

3.5. Titel, ondertitel en motto

De titel: Max Havelaar 
Ondertitel: Of de koffieveilingen van de Nederlandse handelmaatschappij

Max Havelaar is de hoofdpersoon van het boek. De ondertitel slaat op een boek, dat Droogstoppel samen met Stern over de koffiecultuur wil schrijven. Deze koffiecultuur levert de Nederlandse Staat namelijk zeer veel inkomsten op. Droogstoppel, een makelaar in koffie, krijgt hiervoor de manuscripten van Sjaalman. Ik denk dat de ondertitel daar staat, omdat er in het pak veel documenten over koffie zitten. Droogstoppel schrijft hier veel liever een boek over, en vind dus eigenlijk dat dit de titel van het boek moet zijn: De koffieveilingen der Nederlandse handelmaatschappij.

Het motto: onuitgegeven toneelspel

Helemaal aan het begin van het boek wordt er een onuitgegeven toneelspel beschreven. Dit kan als de motto van het boek worden gezien. In dit onuitgegeven toneelspel wordt Lothario ervan beschuldigd Barbertje te hebben vermoord. De rechter veroordeelt hem tot 'ophanging'. De rechter is vastbesloten Lothario te laten ophangen, zelfs als hij Barbertje in levende lijve ziet blijft hij bij zijn besluit. Dit keer is de straf niet gebaseerd op moord, maar op eigenwaan.

Dit motto heeft veel met het boek te maken, de personages in het toneelspel zijn vergelijkbaar per personen of groepen in het boek. In het toneelspel wordt er namelijk iemand (Lothario) onrecht aangedaan. Je kunt hem vergelijken met het volk uit Nederlands-Indië, uit het boek. Ook is er een persoon met duidelijk veel macht in het toneelspel (de rechter). In het boek zijn dit de Nederlandse Staat en de Regent van Lebak.

4. Keuzeopdracht

* Maak voor een personage een ansichtkaart en schrijf iets aan dat personage (150 woorden):